Jakiś czas temu w Inspiracjach Daltońskich ukazał się artykuł mojego autorstwa pt. „Wspieranie rozwoju integracji sensorycznej w przedszkolu”. Dziś na blogu ma swoją premierę wpis, w którym łączę pedagogikę daltońską oraz integrację sensoryczną. Mam nadzieję, że dla nauczycieli przedszkola okaże się inspirujący. 

[toc]

Integracja sensoryczna w przedszkolu

W ostatnim czasie dużo mówi się o integracji sensorycznej (SI), a szczególnie o zaburzeniach przetwarzania sensorycznego, które wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie dziecka. O popularności metody integracji sensorycznej świadczy duża liczba gabinetów SI, mnogość kursów i studiów podyplomowych dotyczących integracji sensorycznej. Najdobitniejszym dowodem popularności  – a także użyteczności tej metody – jest ogromna liczba dzieci dotkniętych problemami z przetwarzaniem sensorycznym i objętych specjalistyczną terapią. Nie tylko podczas terapii SI, ale także podczas codziennej pracy w przedszkolu możemy skutecznie oddziaływać na organizację bodźców w mózgu dziecka. Jak to zrobić? Stwarzając środowisko bogate w różnorodne doznania sensoryczne, wzmacniające ciekawość poznawczą dziecka i chęć do zdobywania nowych doświadczeń niezbędnych dla prawidłowego rozwoju. Ale czym tak naprawdę jest ta integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna to prawidłowa organizacja wrażeń sensorycznych (bodźców) napływających przez receptory. Mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów (wzrok, słuch, równowaga, dotyk, czucie, ruch-kinestezja) dokonuje ich rozpoznania, segregowania i interpretacji oraz integruje je z wcześniejszymi doświadczeniami. Rozwój integracji sensorycznej rozpoczyna się w okresie płodowym i trwa do ok. 7. roku życia. Niedorozwinięcie określonych umiejętności w kolejnych stadiach rozwoju powoduje powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka.

Stymulacja polisensoryczna, czyli poznawanie świata wszystkimi zmysłami, jest istotnym elementem w rozwoju dziecka. Jako nauczycielka przedszkola i terapeutka integracji sensorycznej staram się właśnie w ten sposób, jak najbardziej wielozmysłowy, oddziaływać na swoich wychowanków.

Organizacja pracy

Zanim przejdę do opisu pomocy sensorycznych, krótko przedstawię jak organizacyjnie wygląda praca z materiałami sensorycznymi w naszej placówce. W każdej sali przedszkolnej istnieją kąciki sensoryczne, w których znajdują się pomoce wspomagające rozwój integracji sensorycznej dzieci. Podczas pracy indywidualnej dzieci chętnie sięgają po dostępne materiały, wykorzystując je tak, jak prezentował to  nauczyciel lub w sposób całkowicie dowolny. Mają w tym dużą swobodę, nie są ograniczane przez dorosłych. Przedszkolaki samodzielnie organizują sobie miejsce do pracy lub proszą nauczyciela o pomoc w wyznaczeniu takiego miejsca.

Bywa, że działania z pomocą sensoryczną są jednym z zaplanowanych przez nauczyciela zadań na dany tydzień. W takim wypadku dziecko planuje swoją pracę, pamiętając o tym, że musi dostosować czas swoich działań do dostępności materiału do pracy dla całej grupy. Zdarza się, że nie może pracować z danym materiałem w momencie, w którym chciało to zrobić i musi poczekać, aż inni zakończą swoje działania. Niektóre zajęcia planowane są we współpracy z kolegą. W najmłodszej grupie są to najczęściej masażyki. Swoją parę dzieci „odczytują” z Pociągu par i współpracują z danym kolegą także podczas masażu.

Zabawy z pomocami sensorycznymi wychodzą także poza salę. Dzieci w kilkuosobowych grupach pracują na korytarzach, gdzie rozmieszczone są stanowiska np. do działań z piaskiem kinetycznym. Kontrolują przy tym czas pracy wykorzystując zegar daltoński oraz ograniczoną liczbę osób, która może przebywać poza salą. Nauczyciel jest inspiratorem zabaw sensorycznych poprzez tworzenie pomocy sensorycznych, organizując stanowiska do pracy w sali i wyznaczając zadania dla dzieci rozwijające integrację sensoryczną. Przedszkolaki natomiast uwielbiają wszelkie zabawy angażujące zmysły. Zapoznanie ich z nowym materiałem sensorycznym powoduje, że często chcą do niego wracać, wymyślają nowe sposoby pracy z daną pomocą i czerpią dużą radość z tego rodzaju aktywności.

Pomoce sensoryczne

A oto pomoce sensoryczne, z których korzystałam w pracy w przedszkolu.

Dotyk

Memo dotykowe – pozwala dziecku ćwiczyć zmysł dotyku i wzroku. Dziecko ma za zadanie, podobnie jak w tradycyjnym memo, znaleźć dwie identyczne pary. Z tą różnicą, że tutaj podstawowym zmysłem do rozpoznania pary jest dotyk. Stanie się tak, jeśli zasłonimy dziecku oczy lub włożymy to memo dotykowe za zasłonkę. Może być też wzrok, jeśli pozwolimy dziecku patrzeć. Należy znaleźć dwa koła sensoryczne o identycznej fakturze. Więcej o memo dotykowym przeczytasz tutaj.

Balony sensoryczne – prosta pomoc, działająca na podobnej zasadzie jak memo dotykowe. Kilka par balonów wypełniamy różnym materiałem np. makaronem, kaszą, pociętymi słomkami lub watą. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie par balonów z tym samym wypełnieniem poprzez dotyk. Dzieci uwielbiają to ćwiczenie i czerpią dużą przyjemność z ugniatania kolorowych balonów, przy okazji dostarczając sobie bodźców dotykowych.

Pudło sensoryczne – jest to pudełko wypełnione rzeczami codziennego użytku zróżnicowanymi pod względem dotyku, struktury, faktury i koloru. Znajdują się tam szczotki, gąbki, chustki z różnorodnych materiałów, piłeczki o różnych fakturach, piórka itd. Dziecko może sprawdzać, jak faktura danego przedmiotu wpływa na jego skórę. Różnicuje dotyk na przyjemny dla jego skóry i mniej przyjemny, rozwija umiejętności językowe poprzez naukę stosowania określeń: miękki, kłujący, szorstki. Materiały w pudełku co jakiś czas ulegają wymianie, tak by dzieci doznawały nowej stymulacji i były zainteresowane pracą z tą pomocą. Wpis o pudle sensorycznym jest tutaj.

Wspieranie integracji sensorycznej – Czytanie

Książka dotykowa – służy do czytania rękoma, a nie wzrokiem. Zadaniem dziecka jest rozpoznać pary pasujących do siebie obrazków za pomocą dotyku. Każda para obrazków wykonana jest z materiałów o różnych fakturach, w inny sposób oddziałujących na sferę dotykową dziecka. Zabawy z książką dotykową rozwijają zmysł dotyku. Dokładny opis tej pomocy dotykowej znajdziesz tutaj.

Szorstkie litery – jest to propozycja dla starszych przedszkolaków. Celem korzystania, z szorstkich liter jest nauczenie się przez dziecko dźwięków i kształtów liter alfabetu. Nabycie „pamięci mięśniowej” kształtu liter jest wprowadzeniem do pisania oraz odkrywania dźwięków języka.  Dziecko nie tylko widzi określoną literę, gdy ogląda ją z różnych stron, lecz także słyszy wypowiadaną głoskę, którą ona reprezentuje. Jeśli powtarza tę głoskę, to zapamiętuje ją nie tylko słuchem, lecz także ruchem i dotykiem. Jednocześnie może też daną literę poczuć dotykiem i ruchem (czyli kinestetycznie) – gdy weźmie do ręki kartę z daną szorstką literą, „pisze ją” przesuwając palcami po szorstkim kształcie litery, wykonanym w tym przypadku z papieru ściernego. Więcej informacji o wykorzystaniu szorstkich liter znajduje się w tym wpisie.

 Słuch

Memo słuchowe – zadaniem dziecka w tej zabawie jest znalezienie dwóch takich samych dźwięków. Pojemniki możemy wypełnić różnorodnym materiałem, dzięki któremu uzyskamy zróżnicowane wrażenia słuchowe, np. kaszą, monetami, ryżem. Jest to doskonały trening pamięci, który jednocześnie wspiera rozwój zmysłu słuchu. Na odwrocie pojemniczków znajdują się naklejki z kolorami, by dziecko mogło sprawdzić, czy dobrze dobrało w pary pojemniczki słuchowe. O memo słuchowym przeczytasz tutaj.

Zapach

Słoiczki zapachowe – pomoc wykorzystywana do stymulacji zmysłu powonienia. Zadaniem dziecka jest rozpoznanie zapachu wydobywającego się ze słoiczka przy zasłoniętych oczach. Dzięki zabawie ze słoiczkami zapachowymi wyostrza się powonienie, zapachy zostają utrwalone, a dodatkowo dziecko zdobywa nowe informacje o roślinach, ziołach czy przyprawach. Dokładny opis zabawy stymulującej zapach jest w tym wpisie.

Zabawy sensoryczne bez pomocy sensorycznych

Dziecięce masażyki – w swojej grupie stosuję je regularnie. Wykorzystuję do nich wierszyki z publikacji M. Bogdanowicz „Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki” oraz „Szmatki z tęczowej szufladki. Wierszyki do masażyków i zabaw paluszkowych” A. Półtorak. Dzieci uwielbiają tego rodzaju stymulację. Podczas wykonywania masażyków pracują w parach z naszego grupowego Pociągu par. Dzięki masażykom dzieci dostarczają sobie doznań dotykowych i poznają własne ciało. Regularne wykonywanie masażyków przyczynia się też do nawiązywania pozytywnych relacji z drugą osobą oraz rozwijania wyobraźni.

Zabawy z piaskiem – dostarczają dzieciom wielu zróżnicowanych bodźców dotykowych. Dotykanie piasku wpływa na rozluźnienie, a zorganizowane zabawy przyczyniają się do doskonalenia sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Zabawa z piaskiem wpływa na rozwój kreatywności, pobudza wyobraźnię i pozwala odreagować emocje. Dla rozwoju integracji sensorycznej duże znaczenie mają zabawy w przedszkolnej piaskownicy, ale także specjalne piaskownice wewnątrz przedszkola (w przypadku naszej placówki na korytarzach), w których znajduje się m.in. piasek kinetyczny. Przesypywanie, budowanie czy szukanie w piasku mniejszych elementów – są to czynności wspomagające rozwój integracji sensorycznej.

Wpis pisuje wspieranie integracji sensorycznej w przedszkolu daltońskim, ale pamiętajcie, że pomysły na pomoce sensoryczne czy kąciki sensoryczne, możecie przenieść także do Waszych, tradycyjnych placówek. Jestem pewna, że będzie to działanie z korzyścią dla dzieci.

W zakładce Integracja sensoryczna znajdziesz więcej informacji na temat sensorycznego rozwoju dziecka.

O planie daltońskim w szkole i przedszkolu przeczytasz w zakładce Plan daltoński.

Pismo Inspiracje daltońskie możesz zakupić tutaj.