Dotyk pełni wyjątkową rolę w życiu człowieka. Rozwija się już w życiu płodowym dziecka, jako pierwszy ze wszystkich zmysłów. Jest też największym układem sensorycznym, ponieważ jego receptory zajmują największą powierzchnię w ciele człowieka. Rola dotyku jest nieoceniona w rozwoju dzieci.
[toc]
Dotyk w badaniach
Słyszałaś kiedyś słowa amerykańskiej psychoterapeutki Virginii Satir: „By przeżyć, trzeba nam czterech uścisków dziennie. By zachować zdrowie, trzeba ośmiu. By się rozwijać – dwunastu”? To stwierdzenie jest całkowicie uzasadnione. Na bardzo ważną rolę dotyku w naszym życiu wskazują badania naukowe.
Brak dotyku ma fatalne skutki dla życia zwierząt i ludzi. „Młode szczury, które badacze oddzielali od matki, zaczynały wydzielać mniej hormonu wzrostu. Stan ten wracał do normy, gdy uczeni głaskali gryzonie wilgotnym pędzelkiem”. Jeszcze gorzej na ograniczenie dotyku reagowały młode małpy. Nie potrafiły odnaleźć się w stadzie i nie wyrażały emocji.
Natomiast historia rumuńskich sierocińców dowodzi, że dotyk jest niezbędny do życia i rozwoju. „Rene Spitz porównał rozwój dzieci z dwóch żłobków: więziennego, w którym dzieci na co dzień stykały się ze swoimi mamami, oraz z ochronki, prowadzonej przez siostry zakonne. W ochronkach opiekunki karmiły i myły podopiecznych, ale w ogóle ich nie przytulały. Śmiertelność w tym ostatnim zakładzie była druzgocąca: umierało co trzecie dziecko, podczas gdy w więziennym żłobku ani jedno. Jedyną zmienną był dotyk. Prowadzone przez kolejne dziesięciolecia badania pokazały, że nietulone dzieci gorzej przybierają na wadze i są zdecydowanie mniej odporne niż ich tuleni rówieśnicy.”
Link do artykułu, z którego pochodzą cytaty: Przytulanie niezbędne do życia
Rodzaje dotyku
Wyróżniamy dwie kategorie wrażeń dotykowych: dotyk różnicujący i obronny. Ten pierwszy pozwala nam bez udziału wzroku wyjąć telefon z torby, czy po ciemku rozpoznać pilot na nocnym stoliku. Szybko też orientujemy się w jaką część ciała zostaliśmy dotknięci poprzez umiejętność lokalizacji bodźca dotykowego. Dzięki dotykowi różnicującemu identyfikujemy przedmioty po kształcie, fakturze, wielkości czy temperaturze bez udziału wzroku.
Dotyk obronny pozwala nam na utrzymanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa np. w sytuacji gdy dotkniemy gorącego żelazka, natychmiast cofamy rękę. Mózg szybko rozpoznaje, które bodźce dotykowe mogą nam zagrażać, a które są bezpieczne. Dzięki tej umiejętności organizm reaguje w adekwatny sposób.
Trudności w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych
Drogi nerwowe związane z receptorami dotykowymi nie zawsze jednak działają prawidłowo. Może być to przyczyną trudności dzieci w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych.
Obronność dotykowa
Jednym z najczęściej występujących zaburzeń integracji sensorycznej jest obronność dotykowa, czyli przesadne zachowanie obronne w odpowiedzi na dotyk. Obronność dotykowa zakłóca prawidłowy rozwój i funkcjonowanie dziecka w wielu obszarach codziennego życia. Osoby z obronnością dotykową mogą unikać bodźców dotykowych, ściśle kontrolować środowisko, w którym się znajdują lub poszukiwać wrażeń związanych z dociskiem, wysiłkiem, ssaniem, gryzieniem czy żuciem.
Podwrażliowść dotykowa
Dziecko z podwrażliowścią dotykową potrzebuje dużej ilości bodźców dotykowych, by jego układ nerwowy je zauważył i zareagował w odpowiedni sposób. Takie dzieci często nie czują bólu związanego np. z upadkiem lub aktywnie poszukują wrażeń dotykowych, nie zawsze w bezpieczny sposób.
Różnicowanie dotykowe
Trudności w zakresie różnicowania dotykowego polegają na nieumiejętności rozpoznania przedmiotu, miejsca dotknięcia oraz podobieństw i różnic dotykowych między przedmiotami bez udziału wzroku. Często objawia się też niedopasowaniem siły reakcji do bodźca.
Objawy trudności w zakresie dotyku
Oto kilka reakcji dzieci, które mogą wiązać się z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców dotykowych. Zastanów się, czy dotyczą Twojego dziecka.
- Duże zdenerwowanie lub niezauważanie przez dziecko faktu, że jego dłonie, twarz lub ubranie są brudne.
- Obawa lub nadmierna chęć do chodzenia boso po trawie, piasku, dywanie.
- Niechęć do zakładania ubrań, bielizny, butów.
- Unikanie dotyku szczególnie od obcych osób lub stałe dążenie do kontaktu fizycznego.
- Odczuwanie bólu słabiej lub mocniej niż inni.
- Niechęć do mycia, czesania, mycia zębów czy obcinania paznokci.
Więcej treści związanych z integracją sensoryczną znajdziesz w zakładce Integracja sensoryczna.